Wat is poëzie?

Poëzie is een bijzondere manier om iets te zeggen in de vorm van een gedicht. Je herkent deze vorm bijvoorbeeld aan versregels die (soms heel plotseling) afgebroken worden. Poëzie rijmt vaak, maar dat hoeft niet.

Eigenlijk mag ‘alles’ in de poëzie: een dichter mag alle taalregels breken. Maar er is wel een addertje onder het gras: áls een dichter de regels breekt, moet hij/zij daar wel een goede reden voor hebben. Bijvoorbeeld omdat hij/zij zo een betekenis oproept.

In poëzie is niets ‘toevallig’ of ‘willekeurig’. Ieder woord, iedere afbreking, iedere keuze heeft een reden.

Inhoudsopgave:

• Voorbeelden van poëzie
• Definitie van ‘poëzie’ in het woordenboek
• Hoe dichters omschrijven wat poëzie is
• Wat poëzie voor jóu betekent
• Wanneer iets ‘poëzie’ is
• Het ‘nut’ van poëzie
• Soorten poëzie
• Herkomst van poëzie
• Overige vragen over poëzie

Enkele voorbeelden van poëzie

Hieronder staan 3 gedichten. Ze zijn alle 3 heel verschillend van elkaar. Maar we noemen ze allemaal ‘poëzie’.

Sterfbed Mijn vader sterft; als ik zijn hand vasthoud, voel ik de botten door zijn huid heen steken. Ik zoek naar woorden maar hij kan niet spreken en is bij elke ademtocht benauwd. Dus schud ik kussens en verschik de deken, waar hij met krachteloze hand in klauwt; ik blijf zijn kind, al word ik eeuwen oud, en blijf als kind voor eeuwig in gebreke. Wij volgen éen voor éen hetzelfde pad, en worden met dezelfde maat gemeten; ik zie mijzelf nu bij zijn bed gezeten zoals hij bij zijn eigen vader zat: straks is hij weg, en heeft hij nooit geweten hoe machteloos ik hem heb liefgehad.   – Jean Pierre Rawie, uit: Onmogelijk geluk (1992)

De stille weg de maannachtlichte weg – de bomen de zo stil oudgeworden bomen – het water het zachtbespannen tevreeë water. En daar achter in ’t ver de neergezonken hemel met ’t sterrengefemel.   – Herman Gorter, uit: Verzen (1890)

Een locomotief Er staat en locomotief op een zijspoor, tot in haar merg verroest, met distels overgroeid. Als het regent weent zij bruine tranen. Ik loop langs haar, raak haar aan, aai haar, zeg iets tegen haar, iets bemoedigends klim op de resten van een treeplank. In de verte slaat een klok. Misschien ben ik wel een prins. Je weet het nooit! Misschien is dit wel Doornroosje. Locomotiefje, liefje… open je ogen..! Hoog aan de hemel staat de zon. ‘Hé!’ roepen ze. ‘Ho!’, ‘Wacht eens even!’ en ‘Sta stil!’. Maar wij vertrekken en horen niets en niemand meer.   – Toon Tellegen, uit: Er ligt een appel op een schaal (1999)

Wat is de definitie van poëzie in het woordenboek?

Van Dale omschrijft het begrip ‘poëzie’ als volgt:

1. dichtkunst
2. gedichten, verzen

Het woord ‘poëzie’ verwijst dus zowel naar de kunstvorm zelf, als naar de gedichten zelf.

Hoe omschrijven dichters wat poëzie is?

Dichters zelf proberen al honderden of zelfs duizenden jaren te omschrijven wat poëzie is. Dat doen ze in boeken, interviews en in gedichten zelf. Bijvoorbeeld:

Goede poëzie is als de lezer weet: ik kende dat gevoel maar ik had er zelf geen woorden voor. (Gerrit Kouwenaar) Echte poëzie kan communiceren voordat het wordt begrepen. (T.S. Eliot) Poëzie is wat verloren gaat bij vertaling. (Robert Frost)

Daaruit blijkt ook hoe verschillend dichters onderling over poëzie denken. Want veel omschrijvingen spreken elkaar direct tegen. Bijvoorbeeld:

De poëzie blijft, naakt en ongekromd, een tijdverdrijf voor enkele fijne luiden. (E. du Perron) Poëzie is geen vaasje dat je af en toe moet poetsen. Het hoort net zoiets dagelijks te zijn als de ochtendkrant, en met even weinig ontzag te worden behandeld. (Ingmar Heytze)

Ik ben het overigens roerend eens met Ingmar Heytze: als we allemaal wat minder dikdoenerig over poëzie deden, zouden gedichten wellicht door veel meer mensen gelezen worden.

Zelf heb ik ook een poging gedaan om te omschrijven wat poëzie is, in een kort gedicht:

Wat is poëzie? Kracht in slow-motion.

Wat betekent poëzie voor jóu?

Je snapt inmiddels: over wat poëzie is en betekent, kun je eindeloos lezen, praten en discussiëren. We worden het, denk ik (en gelukkig maar), nooit eens. Dus de allerbelangrijkste vraag is:

Wat betekent poëzie voor jou?

Waar lees je poëzie? Of waarom wil je dit (meer) gaan doen? Zo komen we vanzelf bij een vraag die er erg op lijkt:

Wat doet poëzie met je?

Maakt het je vrolijk? Verdrietig? Vind je er troost in? Leer je er iets van, over jezelf, anderen of de wereld?

Of doet poëzie je niet zo veel? Heeft een gedicht nog nooit iets met je gedaan? Dat kan natuurlijk. Ook al denk ik dan dat je simpelweg nog niet genoeg poëzie gelezen hebt. Want zeggen dat poëzie je niet raakt, is hetzelfde als zeggen dat muziek je niet raakt:

Er zijn zó veel soorten muziek, en zó veel verschillende soorten liedjes, dat het bijna niet anders kan dan dat je vroeg of laat geraakt wordt. Dat geldt ook voor poëzie en gedichten.

Wanneer is iets ‘poëzie’?

Hierboven kun je lezen dat poëzie voor ‘iedereen’ anders is. Dus jij mag óók helemaal zelf weten wat poëzie voor jóu is. Wat jij poëzie ‘vindt’. En wat voor jou ‘goede’ poëzie is. Zolang je maar weet waarom je dat vindt. En dat – in ieder geval aan jezelf – kunt uitleggen. Dát is belangrijk.

Zo ken ik eigenlijk niemand die vindt dat een sinterklaasgedicht poëzie is. Maar vindt jij van wél, en weet je ook waarom je dat vindt? Dan is het voor jóu poëzie. Misschien kun je anders zelfs van jouw mening overtuigen.

Omgekeerd ken ik niemand die vindt dat gedichten van M. Vasalis géén poëzie zijn. Maar vindt jij van níet, en weet je ook waarom je dat vindt? Dan zijn ze voor jóu geen poëzie.

Kortom: wat je wel of geen poëzie vindt, bepaal jij. Maar: je moet wel genoeg poëzie gelezen hebben, en er genoeg van afweten, om je mening goed te kunnen onderbouwen.

Natuurlijk hoeft dit niet om een gedicht ‘mooi’ of ‘niet mooi’ te vinden. Of je nu voor het eerst een gedicht leest, of al honderden dichtbundels verslonden hebt, de liefde voor poëzie, een dichter of een gedicht begint met ‘mooi vinden’. En geloof me: iedereen kan genieten van gedichten.

Wat is het ‘nut’ van poëzie?

Hééft poëzie eigenlijk wel ‘nut’? Zou poëzie ‘nut’ moeten hebben? En is vragen of poëzie nut heeft niet hetzelfde als vragen of muziek nut heeft? Of films? Of de zoveelste misdaad- of ziekenhuisserie op tv of Netflix?

Laat ik voor mezelf spreken: ja, voor mij heeft poëzie ‘nut’. Dat wil zeggen: ik geniet van gedichten lezen. Ze maken me aan het lachen, stemmen me droevig of juist vrolijk, geven me stof tot nadenken, en voorzien me van inspiratie om zelf nieuwe gedichten te schrijven.

Is dat ‘nut’ genoeg?

Natuurlijk, er is poëzie die mij niet veel doet, om wat voor reden dan ook. Zelfs die gedichten zijn voor mij ‘nuttig’. Want zo leer ik beter welke soort poëzie mij aanspreekt. Welke dichters ik graag lees, en welke ik liever links laat liggen (om door anderen gelezen te worden, die juist wél genieten van juist die gedichten).

Heeft poëzie ‘nut’ in de zin van dat het de economie stimuleert? Omdat het geld oplevert? Waarschijnlijk niet. Gelukkig niet; commerciële poëzie lijkt me een verschrikking. Formule-poëzie, zoals een gemiddeld popliedje van een boyband of tienerster? Alsjeblieft niet.

Ellen Deckwitz heeft veel geschreven over deze vraag, het ‘nut’ van poëzie (en hoe je poëzie leest). Dus wil je hier meer over lezen? Lees dan Olijven moet je leren lezen en Dit gaat niet over grasmaaien. Warm aanbevolen.

Welke soorten poëzie zijn er?

Poëzie kent vele soorten (of: genres). Er komen soms ook nieuwe soorten bij. Bijvoorbeeld op social media: ‘Instagram-poëzie’ is de laatste jaren heel populair geworden.

Let op: bijna geen enkel gedicht is alleen maar ‘lyrisch’ of ‘episch’. Laat staan alleen maar ‘experimenteel’ of ‘Instagram-poëzie’. In de praktijk lopen al deze soorten vrolijk door elkaar. Gelukkig maar.

Hieronder bespreek ik kort de bekendste soorten poëzie.

Lyrische poëzie

In lyrische poëzie (of kortweg: lyriek) beschrijft de dichter zijn gevoelens. Deze gedichten zijn meestal wat minder verhalend. En beschrijven bijvoorbeeld een verliefdheid of verdriet.

Epische poëzie

In epische poëzie (of kortweg: epiek) beschrijft de dichter een gebeurtenis of handeling. Deze gedichten zijn vaak verhalend. En beschrijven bijvoorbeeld een moment uit iemands jeugd.

Experimentele poëzie

In experimentele poëzie ‘speelt’ de dichter met de taal en vorm. Een voorbeeld hiervan is concrete poëzie (ook wel: visuele poëzie), waarbij gevoelens of gedachten uitgedrukt worden door een bijzondere klank- of grafische vorm.

Elfje

Een elfje in de poëzie is een specifieke vorm om een gedicht in te schrijven. De regels zijn eenvoudig:

• Een elfje telt precies 11 woorden, verdeeld over 5 regels
• De 1e regel telt 1 woord
• De 2e regel telt 2 woorden
• De 3e regel telt 3 woorden
• De 4e regel telt 4 woorden
• De 5e regel telt 1 woord, dat het gedicht samenvat, of een kwinkslag bevat

Op basisscholen zijn elfjes een populaire vorm om kinderen met poëzie te laten experimenteren.

Poésie pure

In poésie pure (of: absolute poëzie) draait alles om klank en symboliek. Daardoor is het vaak lastig om een betekenis aan zo’n gedicht te geven, als er al überhaupt een betekenis (bedoeld) is.

Bucolische poëzie

In bucolische poëzie wordt het landleven opgehemeld, vaak vanuit het perspectief van een stedeling. Deze vorm van poëzie stamt uit de klassieke oudheid.

Instagram-poëzie

In Instagram-poëzie proberen de dichters om taal en beeld op een creatieve manier te combineren. Uiteraard wordt deze poëzie op Instagram gepubliceerd. Dit genre is de laatste jaren enorm in opkomst. Daardoor zijn er ook grote kwaliteitsverschillen tussen de vele dichters. Maar: er is veel te genieten, als je weet waar je moet zoeken.

Klooster-poëzie?

Klooster-poëzie zijn gedichten die in het klooster geschreven zijn.

Wat is de herkomst van poëzie?

Hieronder vallen 2 vragen: hoe is het genre poëzie ontstaan, en waar komt het woord ‘poëzie’ vandaan? Op beide vragen staan hieronder de antwoorden.

Hoe is poëzie ontstaan?

Poëzie ontstond nog vóórdat mensen een schrift ontwikkelden. We hebben het dan over duizenden jaren vóór Christus.

De eerste ‘gedichten’ werden dan ook alleen mondeling uitgesproken. Poëzie moest toen dus ook onthouden worden, want gedichten konden niet op papier vastgelegd worden.

In de loop der eeuwen vervulde poëzie veel verschillende functies. Bijvoorbeeld om verhalen aan elkaar door te vertellen; door het in dichtvorm te gieten (met name ritme en rijm), konden ze beter onthouden worden.

Daarnaast werd poëzie ook gebruikt in het recht, en vaak in religie.

Wat is de etymologie (herkomst) van het woord ‘poëzie’?

Het Nederlandse woord ‘poëzie’ komt van het Franse woord ‘poésie’ (ongeveer in het jaar 1372-74).

Het Franse woord is weer ontleend aan het Latijnse ‘poēsis’, wat weer van het Griekse póēsis komt. Het Griekse woord is een andere vorm van ‘poíēsis’, dat ‘gedicht’, ‘dichtkunst’ of ‘creatie’ betekent.

Tot slot is ‘poíēsis’ afgeleid van ‘poieĩn’, wat ‘maken’ of ‘creëren’ betekent.

(Bron: etymologiebank.nl)

Overige vragen over poëzie

Wat is een gedichtenbundel?

Een gedichtenbundel (of: dichtbundel) is een verzameling gedichten van een dichter, uitgebracht in één boekwerk.

Een bundel kan ook gedichten van verschillende dichters bevatten. Dan spreken we van een ‘bloemlezing’.

Welke kenmerken heeft poëzie? En welke termen zijn er?

Poëzie heeft vele kenmerken en kent vele termen. Denk bijvoorbeeld aan stijlfiguren of metrum. Te veel om hier op te noemen. Een mooi overzicht vind je op Schrijven Online.

Wat is het meervoud van poëzie?

Het meervoud van poëzie is ‘poëzieën’. Althans, dit vermeldt Van Dale.

Maar ik heb nog nooit meegemaakt dat iemand dit meervoud gebruikt. Ik zou ook niet weten in welke context het van toepassing is.

Wat is het verschil tussen poëzie en proza?

Poëzie en proza verschillen vooral in vorm:

Proza vult de gehele bladspiegel, terwijl poëzie meestal heel veel wit laat.

In poëzie worden versregels (soms heel onverwachts) afgebroken. Bij proza is dit niet het geval.

Tot slot wordt er in een gedicht heel veel gezegd in zo weinig mogelijk woorden. Anders gezegd: de ‘betekenis-dichtheid’ van poëzie is doorgaans veel groter dan bij proza.

Zo zijn er ongetwijfeld nog vele verschillen aan te wijzen tussen beide genres.

Wat is het verschil tussen gedichten en poëzie?

‘Poëzie’ kan verwijzen naar één enkel gedicht, maar ook naar het genre van de dichtkunst als geheel.

Met ‘gedichten’ worden de teksten bedoeld die samen het genre ‘poëzie’ vormen.

Wat is het tegenovergestelde van poëzie?

Proza is het tegenovergestelde van poëzie.

Wat is poëzie voor jóu?

Poëzie is alles en niets, en alles daartussenin.

Dat betekent dat je een heel eigen(wijze) definitie van poëzie mag hebben. Deel jóuw definitie hieronder. Ik ben benieuwd!