Auteursrecht op poëzie

Het staat er toch echt. Voorin (soms achterin) iedere dichtbundel die ik bezit:

Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd en/of openbaar gemaakt door middel van druk, fotokopie, microfilm of op welke wijze ook, zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de uitgever.

Soms staat het er beknopter:

©

En toch worden gedichten gekopieerd bij het leven. ‘Iedereen’ zit maar vrolijk te verveelvoudigen en openbaar te maken, zónder toestemming van welke aard ook.

Op social media.

In rouwadvertenties.

Blogs.

Huwelijkskaarten.

Mondkapjes.

Whatever.

Erger nog: vaak worden die gedichten ook nog eens aangepast, als degene die herpubliceert daar aanleiding toe ziet.

(Ik maak me ook schuldig aan deze ongeoorloofde verveelvoudiging, overigens. Op deze website, in verschillende blogartikelen, uiteraard wél netjes met naamsverwijzing. Maar het is dus eigenlijk níet ok.

En ik heb er niet eens bij nagedacht. Zoals ik vroeger ook niet nadacht wanneer ik online een afbeelding jatte om bij een blog te gebruiken. Zoals zo veel mensen. Welnu, dat leerden we heel snel af:)

Overtreding van auteursrecht op afbeeldingen wordt genadeloos afgestraft

Ik meen dat het in 2017 was. Plotseling kreeg ik een factuur van iets van 300,- in de post. Want ik had een foto gebruikt waar auteursrecht op zat. Als ik me niet vergis, zijn er al dan niet schimmige bureautjes die dit regelen voor fotografen. Lijkt me een gouden handel.

Ik had het niet expres gedaan. Het ging om een foto van Dennis Bergkamp, nadat hij in 1998 dat legendarische doelpunt had gemaakt tegen Argentinië. Bergkamp, rennend met zijn handen voor zijn hoofd; onderdeel van het collectieve geheugen van iedere voetbalfan.

Daarom dacht ik waarschijnlijk dat die foto geen foto was, maar publiek eigendom. Een screenshot van een televisiebeeld. Maar neen. Het was een foto van een professionele fotograaf. En mijn vergissing mocht ik dik, dik betalen.

Het eerste wat ik daarna deed: koortsachtig mijn blogartikelen nalopen. Misschien had ik wel vaker onbedoeld het auteursrecht overtreden. 😱😱😱

Waarom werkt het niet zo bij gedichten?

Voor de duidelijkheid: ik was niet blij met die factuur. Maar ik vond het wél terecht. Ik ga ook steigeren als iemand mijn website-teksten kopieert.

Dus waarom krijg ik géén factuur wanneer ik gedichten kopieer? Waarom denkt niemand dáár eens over na?

Want laten we wel wezen: als gedichten van professionele dichters ‘zomaar’ overal kunnen opduiken, zullen mensen minder snel een bundel kopen. En die verkopen toch al niet zo goed.

En zelfs als mensen toch al nooit de bundel zouden kopen: zouden ze dan niet een béétje moeten betalen voor dat ene gedicht, als ze ervan genoten hebben? Als het ze geraakt heeft, op wat voor manier dan ook?

Of moeten dichters maar gewoon blij zijn dat hun gedichten überhaupt gelezen worden? Moeten ze het zien als ‘gratis reclame’ voor hun werk?

Er lijkt me iets heel erg mis met die redenering. Het is denigrerend. Alsof het werk van dichters het niet wáárd is om beschermd te worden.

Wat vinden auteursrechtadvocaten?

Laatst vroeg ik een auteursrechtadvocaat hiernaar. Zij moest even nadenken, maar uiteindelijk was het antwoord simpel: ja, op gedichten rust auteursrecht. Dus die zonder toestemming elders plaatsen – met óf zonder verwijzing naar de dichter? Dat is een overtreding van dat auteursrecht.

En nee, het valt ook niet onder het citaatrecht. Als je een volledig gedicht van iemand publiceert, kun je dat geen ‘citaat’ meer noemen.

O ja, en auteursrecht vervalt pas 70 jaar na dood van de auteur. Ook geen onbelangrijk feitje.

Nogmaals: waarom stoort bijna niemand zich hieraan als het om poëzie gaat?

Neem nu een website als gedichten.nl

Die website bestaat al sinds februari 2000. Er staan gedichten op van talloze amateurdichters. Die hebben hun werk zelf ingezonden voor publicatie. Niets mis mee; het is een mooi podium.

Maar op gedichten.nl staan ook veel, heel veel gedichten van professionele dichters. Even een kort rijtje:

• Ramsey Nasr (13 gedichten)
• Frank Koenegracht (12 gedichten)
• Ingmar Heytze (46 gedichten)
• Toon Tellegen (52 gedichten)
• Luuk Gruwez (25 gedichten)

Ik durf te wedden dat geen van bovenstaande dichters – laat staan hun uitgevers – zelf werk naar deze websites hebben gestuurd. De vraag is: wie dan wel?

Toegegeven, gedichten.nl verdient er geen geld aan. Maar verliezen dichters inkomsten door dit soort vrije omgang met hun intellectueel eigendom? Lastig te bewijzen.

Maar dat geldt óók voor het gebruik van beeldmateriaal op een klein zakelijk blog zoals dat van mij (op waardevollewebteksten.nl). Heeft die fotograaf dáár geld aan verloren? Onwaarschijnlijk. Toch kreeg ik zonder pardon een factuur met het bedrag wat hij voor de foto had kunnen krijgen. Verder geen discussie.

Dus hoe zit dit?

Wat vinden uitgevers? Wat vinden dichters zelf?

Moeten er ook facturen worden gestuurd aan websites als gedichten.nl? 300,- per onrechtmatig geplaatst gedicht? Of de prijs van een dichtbundel? Of die prijs gedeeld door het aantal gedichten in die bundel?

Of…blijven we dit met z’n allen prima vinden? En waarom dan wel?

Ik hoor graag van de hoofdrolspelers in dit verhaal. Wie weet schrijf ik daar dan een opvolgartikel over.